Polskie Forum Entomologiczne

W ciągu ostatnich 10 lat obserwujemy w Polsce ekspansję kilku gatunków z rodziny Gracillariidae. Najbardziej widoczne bylo to w przypadku Cameraria ohridella. Monitorowanie elspansji dostarcza sporej wiedzy na temat jak szybko i w jakim kierunku ona zachodzi. Jednym z takich gatunków jest sztorówek platanowcowiaczek (Phyllonorycter platani). Jest to gatunek południowoeuropejski, gdzie jego naturalnym żywicielem jest platan wschodni (Platanus orientalis), a pierwotnym siedliskiem są lasy łęgowe z udziałem platana wschodniego. Lasy takie można spotkać w w wielu miejscach na Bałkanach (Bułgaria, Macedonia, Albania Grecja). Platan wschodni jest także często sadzony jako drzewo ozdobne w południowej Europie i w Azji Mniejszej, a także w Iranie. W środkowej Europie sadzi się głównie mieszańca platana wschodniego i pochodzącego z Ameryki Północnej platana zachodniego (Platanus occidentalis). Mieszaniec ten nazywany jest platanem klonolistnym (Platanus x hispanica =Platanus x acerifolia).
W Polsce Phyllonorycter platani został znaleziony w roku 1970 i do polowy lat 90. jego występowanie było ograniczone do Poznania, Wrocławia i Opola. W ciągu ostatnich 10 lat nastąpiła znacząca ekspansja tego gatunku i obecnie znany jest on już z 12 województw.
Warto określić jaki jest obecny stan występowania tego gatunku w Polsce. Wiadomo, że platany sadzone są głównie w Polsce zachodniej, gdzie jest klimat bardziej sprzyjajacy dla tego drzewa. Pozostaje jednak pytanie, czy wszędzie tam, gdzie rosną platany pojawił się już szrotówek. Zwłaszcza dotyczy to województw warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, świetokrzyskiego i lubelskiego. Z pozostałej części Polski mam zarejestrowane kilkadziesiąt stanowisk szrotówka. Ponieważ teraz jest okres kiedy łatwo jest znaleźc miny (obecne są zarówno na spodzie jak i wierzchu liścia), zachęcałbym wszystkich entomologów do zwrócenia uwagi na platany i obecność na nich min. Będę wdzięczny za przesłanie informacji na adres: buszko@biol.uni.torun.pl. Pod koniec listopada przedstawie w kolejnym poście mapę z aktualnym stanem występowania Ph. platani w Polsce (uzupełniona o Państwa informacje). Dla mniej zorientowanych osób załączm zdjęcie liścia z minami Phyllonorycter platani. Liczę na odzew.
Pozdrawiam
Jarosław Buszko

Liscie z drzew już niemal opadły, a dane dotyczące stanowisk w Polsce Phyllonorycter platani w Polsce zostały już uporządkowane. Z rozmieszczenia kropek widać, że gatunek zasiedla zachodnią i południową Polskę, czyli tam, gdzie platan jest chętnie sadzony jako drzewo parkowe.
W trakcie inwentaryzacji gatunku of razu rzuciło się w oczy jak wielkie znaczenie mają liście przelegujące zimę pod drzewem. Przykład z Warszawy. Przed Pałacem Kultury rosną dwa szpalery platanów. Po przejrzeniu wszystkich udało sie znaleźć jedną minę. W niedalekim Parku Ujazdowskim, mimo grabienia trochę liści zostaje i większość liści jest z minami, na niektórych jest ich nawet po kilka. Najlepiej gatunek się ma w zaniedbanych parkach, gdzie liście w ogóle nie są grabione. Tam liście śą zminowane totalnie, a na liściu bywa po kilkanaście lub więcej min.
W wyniku inwentaryzacji (wraz z danymi z ubiegłych lat) wyszło, że gatunek występuje w 47 kwadratach UTM (10 km). W zachodniej Polsce jest z pewnością praktycznie wszędzie, gdzie rosną platany, natomiast na wschodzie go nie ma (kilka stanowisk platanów w woj lubelskim, świętokrzyskim i podkarpackim jest do sprawdzenia w przyszłym roku, nadal poszukuję stanowisk platana w woj. podlaskim).

Dane w postaci obserwacji lub liści z minami otrzymałem od nastepujących osób:
Grzegorz Banasiak
Krzysztof Jonko
Artur Kompanowski
Sebastian Łuczkowski
Janusz Masłowski
Tomasz Rynarzewski
Peter Senn
Witold Zajda
Przemysław Żurawlew
Wszystkim im serdecznie dziękuję za współpracę.

A teraz mapa:

Jarosław Buszko pisze:kilka stanowisk platanów w woj lubelskim, świętokrzyskim i podkarpackim jest do sprawdzenia w przyszłym roku

Trafiłem w internecie na 2 wzmianki o obecności platanów w woj. lubelskim:

1) park dworski w Różance k. Włodawy - nie jest jednak podana precyzyjna informacja, ile okazów tam rośnie (wzmianka pod poniższym linkiem):

http://dms.bocian.sputnik.javatech.com. ... field=plik

2) Puławy - Ogrody Puławskie na terenie Małego Parku - jest wzmianka o kilku wielopniowych okazach:

http://ibro.m.win.pl/Pliki/wynik.php?id ... f=s_appear

Być może profesor zna te stanowiska, ale warto je chyba wymienić na wszelki wypadek.

Kilka platanów (2-3) rośnie też w zabytkowym parku w Nowym Duninowie k. Płocka, nie wiem, czy to stanowisko profesor sprawdzał, ale na mapie kropki w tym miejscu nie ma

Dziękuję za informację o platanach. Posłużą one do działań terenowych w przyszłym roku. Park w Różance sprawdzał Marek Holowiński, ale platanów tam nie znalazł. Każda następne informacja o platanach z obszarów, gdzie są puste miejsca będzie mile widziana.

Co do występowania platana w Polsce, to jest zadanie dla Anety lub osoby która ma stosunkowo blisko! W Mnichu lub/i Oporowie koło Kutna w starych parkach są na pewno platany. Ja niestety jakoś nie miałem czasu aby tam trafić. A jeszcze liście leżą pod drzewami!

Ja łaziłem po Lublinie i szukałem na oślep platanów, ale oczywiście nic nie znalazłem;)

Panie profesorze kilka platanów rośnie także w Rzepinie . A tam kropki nie ma .

wojtas pisze:Panie profesorze kilka platanów rośnie także w Rzepinie . A tam kropki nie ma .

Warto jeszcze teraz poszukać liści z minami, nawet jeśli liście opadły. Jeśli Ph. platani tam jest, to z pewnością uda się je znaleźć i wyhodować.

Grzegorzu ja motylami za bardzo się nieinteresuje a wiem że profesor jeździ w moje strony . Ja niestety mieszkam już gdzie indziej i w dodatku nie jestem jeszcze zmotoryzowany żeby tam pojechać .

wojtas pisze:Grzegorzu ja motylami za bardzo się nieinteresuje a wiem że profesor jeździ w moje strony . Ja niestety mieszkam już gdzie indziej i w dodatku nie jestem jeszcze zmotoryzowany żeby tam pojechać .

A szkoda, szkoda Trudno się mówi, w każdym razie informacja odnotowana.

W Rzepinie w tym roku nie byłem, a skoro są tam platany to jest prawie pewne, że jest tam i Phyllonorycter platani. Kropki na mapie oznaczaja stanowiska, gdzie miny były znalezione. W międzyczasie zebrałem z Internetu informacje o innych miejscach występowania platanów (pomniki przyrody, obecnośc w parkach przudworskich). Zebralo się tego ponad 200 stanowisk. Po obróbce (za kilka dni) zamieszczę mapę gdzie sa stanowiska platana do sprawdzenie, a w razie potrzeby mogę przesłać listę stanowisk.

Wczoraj znalazłem w bardzo dobrym stanie ubiegłoroczne liście platanu klonolistnego w Krakowie ul. Nazaretańska (os. Kurdwanów) - praktycznie połowa z nich zaminowana.
Czekam na wylęg

Odnośnie obecności platanów w parkach przydworskich - są w Łańcucie, Sieniawie, Przeworsku, Oleszycach i Łopuszce Małej k. Kańczugi. ( z mojej najbliższej okolicy ) W Łopuszcze Małej FA03 odnalazłem zeszłoroczne liście z minami jak na 1 zdjęciu w pierwszym poście.

Pozdrawiam
Jarek

Jarosław Bury pisze:Odnośnie obecności platanów w parkach przydworskich - są w Łańcucie, Sieniawie, Przeworsku, Oleszycach i Łopuszce Małej k. Kańczugi. ( z mojej najbliższej okolicy ) W Łopuszcze Małej FA03 odnalazłem zeszłoroczne liście z minami jak na 1 zdjęciu w pierwszym poście.
Pozdrawiam
Jarek

Jeśli z min wystają puste egzuwia, to motyle już się wylęgły, jeśli nie, to zaryzykuj hodowle, jest szansa na sukces. Ph. platani bardzo dobrze się hodują i wykazują mały poziom spasożytowania.

niestety wszystkie moje poczwarki siedzące w minach były suche jak pieprz. Nie doczekałem się ani jedego osobnika :sad:

mnich81 pisze:niestety wszystkie moje poczwarki siedzące w minach były suche jak pieprz. Nie doczekałem się ani jedego osobnika :sad:

Musiałeś się bardzo starać Kiedy zebrałeś miny do hodowli ?

Znalazłem je parę postów wyżej
czyli ok. 2 tyg temu.
Jeszcze do wszystkich nie zaglądałem, ale raczej nie mam już nadziei na wylęg.
Pewnie zostały czymś potraktowane, bo normalnie, to cokolwiek by przeżyło

Proszę o ew. oznaczenie znaleziska, ubiegłoroczny liść platanu z minami, Podkarpacie, Łopuszka Mała, FA03 - 1.05.2009.

Tak, to łon

Dziękuję...
Rozejrzę się po reszcie okolicznych stanowisk z platanami...

PS. Łańcut, EA84 - Park zamkowy - miny na liściach platana...

Kilka nowych stanowisk z wycieczki 02.09.2009 -

Przeworsk, FA04 - Park przy Pałacu Lubomirskich - dwa platany - duża ilość starych i nowych min - fot. w mojej dokumentacji.

Oleszyce, FA45 - prywatna działka - pomnikowy platan - tu z trudem odnalazłem poj. minę - dla upewnienia się zdjęcie poniżej...

Proszę o potwierdzenie identyfikacji.
Trzy ok. 15-to letnie platany, na liściach których znalazłem miny, rosną w parku w Czarncy DB22, świętokrzyskie. Najbliższe stare platany rosną w odległości ok. 20-30 km od tego miejsca.

Tak, to P.platani.

Tawulec, dzięki.

Niedawno odkryłem dwa całkiem stare platany na terenie Gdyni (CF44), i miny Phyllonorycter platani były, aczkolwiek niewiele. Pozdrawiam, Piotr

Peter Senn pisze:Niedawno odkryłem dwa całkiem stare platany na terenie Gdyni (CF44), i miny Phyllonorycter platani były, aczkolwiek niewiele.

To samo jest w Krakowie. Jest to spowodowane zgrabianiem liści i ich kompostowaniem (utylizacją?). P. platani zimuje jako poczwarka w minie. Na plantach w Krakowie co roku widzę do 10 min maksymalnie i to przeglądając wiele liści. W Suchej Beskidzkiej (jeden wiekowy platan), gdzie nie grabi się liści, to na każdym liściu jest kilka min.

Czyżby? W ubiegłym roku znalazłem jeden wiekowy platan przy głównej ulicy Sopotu, i na wielu liściach było pełno min (zob. zdjęcie). W tym samym okresie znalazłem dwa równie wiekowe platany w Gdańsku-Wrzeszczu, i tu też było pełno min w liściach. Na pewno w obu miejscach wiekszość liści jest grabionych. Może część liści pada do okolicznych (zaniedbanych) ogrodów i uchowa się w jakimś zakątku.
W tym roku znalazłem 6-7 platanów (młodszych) w Parku Oliwskim w Gdańsku - ani jedna mina. I tu też grabią. Na gdyńskich drzewach było mało min. Niektóre liście jednego drzewa, może 100-letniego, przy ulicy, miały miny, ale trzeba było ich szukać, a na drugim, nieco młodszym, znalazłem raptem jedną minę. Pod pierwszym z tych gdyńskich platanów na pewno grabią liście, natomiast część liści z drugiego pada na zarośnięte torowiska ongiś prowadzące do portu i na pewno nie są sprzątane. Takie to moje obserwacje. Pozdrawiam, Piotr

Ph. platani odnotowałem w Szczecinie. Obserwowałem go od jesieni 2005 do jesieni 2007 [praca mgr].
W zeszłym roku już okazyjnie przechodząc koło platanów rzuciłem okiem tu i ówdzie. Nadal owada można spotkać choć trzeba dobrze przeszukać korony [z pewnymi wyjątkami].

Chciałem się spytać czy są Komuś znane artykuły dotyczące rozprzestrzeniania się Ph. platani w Polsce i w Europie. Jak dotąd odnalazłem tylko materiały albo popularnonaukowe albo podsumowujące i uogólniający dotychczasowe informacje.
Przede wszystkim zależy mi na publikacjach oryginalnych [tych z pierwszej ręki a nie cytowanych z czegoś innego]. Ideałem byłyby informacje o jakiś obserwacjach całorocznych oraz o pierwszych odkryciach.

Zasadniczo owada opisana w 1870 roku, więc wydaje się że takowych informacji powinno być wiele. Mam trochę piśmiennictwa jednak cześć jest obcojęzyczna [nie po angielsku] a na dodatek jest starej daty więc w internecie jej nie znalazłem.

Będę wdzięczny za każde wskazówki

Panie Profesorze,

W Łodzi Ph. platani jest od kilku lat na platanach w Ogrodzie Botanicznym, w zeszłym roku pojawił się w centrum, przy Piotrkowskiej. Przy muzeum rosną trzy platany, ale szrotówka na nich nie zauważyłem. Pozdrawiam, Marek Michalski

W Puławach na platanach (grupa 4 drzew koło pałacu Czartoryskich, posadzone w 1950 r.) w tym roku takie miny występują na ok. 20% liści, zwykle pojedynczo lub po dwie. Na zdjęciu górna i dolna strona tego samego liścia (9.11.2017 r.).
Alina

Ten gatunek dobrze znosi skrócenie zimowania. Spokojnie pod koniec stycznia (oczywiście jeśli będzie mróz) możesz je wnieść do domu i za 7-10 dni będą wylęgać się motyle. Zwykle jak na komendę - wszystkie naraz
W moich okolicach niektóre platany są totalnie zaminowane ale grabienie i palenie liści skutecznie ogranicza zbyt dużą liczebność.