Strona główna
INDEX
Wstęp
 
I - Synapomorfy
II - Endopterygota
III - Meruidae
IV - Scarabaeoidea
V - Kolory strukt.
VI - Wszy
VII - Barwy pigm.
VIII Hydrophiloidea
IX - Leiodidae

X Chemia Obr I

XI Chemia Obr II
XII Chemia Obr III
XIII Chemia Obr IV
XIV Chemia Obr V
XV Kod Taksonomii

 

 

Skamieniałe wszy, czyli o błędach i problemach paleontologów

 

Paweł Jałoszyński

 

 

            Przed rokiem 1999 jedyne skamieniałości rzędu Phthiraptera (czyli grupy owadów obejmującej dawne wszy i wszoły; obecnie obejmującej podrzędy Amblycera, Ischnocera, Rhyncophthirina i Anoplura) znane nauce to były jaja Anoplura przyczepione do włosów ssaków zachowanych w bursztynie bałtyckim (Voigt, 1952). Tym samym był to jedyny rząd owadów współczesnych, których skamieniałych postaci postembrionalnych nie znaleziono. Nie jest to szczególnie dziwne, jeśli weźmie się pod uwagę biologię tych stworów, nie mówiąc już o drobnych rozmiarach i raczej delikatnej budowie ciała. Choć cuda się zdarzają i jeśli larwie pływaka udało się jakoś utopić w żywicy i zachować w bursztynie (Klausnitzer, 2003), to prędzej czy później należało się spodziewać odnalezienia i wszy. Istotnie, w ostatnich latach ukazało się pięć artykułów, w których autorzy opisują skamieniałości zidentyfikowane przez nich jako przedstawicieli Phthiraptera, choć są to łącznie zaledwie cztery gatunki.

            W 1999 duet Kumar i Kumar wspomniał w swojej pracy trzy dziwne skamieniałości z dwóch stanowisk w Indiach, datowane na górny trias. Najlepiej zachowany okaz został później formalnie opisany (już tylko przez jednego z Kumarów, w roku 2004) jako nowy rodzaj i gatunek nazwany Amblyceropsis indica, umieszczony w nowej rodzinie Mammalophagidae (w obrębie Amblycera). Wcześniej, Kumar i Kumar (2001) opisali inny, również triasowy gatunek wszy ("prawdziwej" wszy, czyli należącej do Anoplura), jako Anopluropsis khatamaensis, tworząc dla niego poza nowym rodzajem również nową rodzinę o łatwej do zapamiętania nazwie Khatamamammalophagidae. Najsłynniejszą skamieniałością "wszy" jest jednak Sarodectes vranskyi, opisany przez Rasnitsyna i Zherikhina (1999) z dolnokredowej formacji Zaxa z Zabajkala (zwanego też Daurią; stąd te wszystkie owady o nazwie gatunkowej "daurica" naopisywane przez Motchulsky'ego czy Ganglbauera). Ten gatunek został umieszczony w nowej rodzinie Saurodectidae. Klasyfikacja stosowana przez Rasnitsyna jest omalże kompletnie zapomnianym (i powszechnie ignorowanym) odpryskiem "nowej, lepszej" systematyki Rohdendorfa, więc żeby się połapać gdzie tak naprawdę ten Sarodectes się znalazł, trzeba sobie przetłumaczyć na ludzki język różne dziwne Pediculida i Philopterina, i wychodzi ostatecznie po prostu Phthiraptera, Ischnocera. Ostatniego skamieniałego przedstawiciela tego niezbyt lubianego rzędu owadów opisali Wappler et al. (2004) pod nazwą Megamenopon rasnitsyni i umieścili wśród wszołów ze współcześnie znanej rodziny Menoponidae. Okaz pochodzi z krateru Eckfeld w pobliżu niemieckiego Manderscheid, z formacji datowanej na czterdzieści kilka milionów lat (a więc z eocenu); jeśli ktoś przeglądał "wszawe" rozdziały Grimaldiego i Engela (2005) to mógł zauważyć, że ci ostatni autorzy błędnie przypisali to odkrycie stanowisku znanemu jako Messel (i nie jest to jedyny grzech tej skądinąd pięknej księgi).

            W ostatnim, wrześniowym numerze Systematic Entomology ukazał się artykuł podsumowujący te znaleziska (Dalgleish et al., 2006). Podsumowujący, ale też krytykujący - z tych czterech gatunków kopalnych "wszy" krytyce oparł się jedynie jeden, ten najmłodszy opisany przez Wapplera et al. Co więcej, gatunki opisane przez Kumarów okazały się być ...roztoczami, a piękny Sarodectes vranskyi to stwór z archiwum X, którego pokrewieństwo z jakąkolwiek znaną grupą owadów jest nie do udowodnienia. Ale to nie koniec - te nieszczęsne indyjskie roztocza udające wszy najprawdopodobniej w ogóle nie są skamieniałościami, a współczesnymi gatunkami, które ze względu na małe rozmiary i kiepski stan zachowania (martwe szczątki) zostały wzięte za integralną część skały (biorąc pod uwagę kilka innych okoliczności, to i niewiedza autorów miała w tym "odkryciu" sporo do powiedzenia...). W przypadku pierwszej wspomnianej "skamieniałości", Amblyceropsis indica, cechy podane przez Kumara nie tylko nie pozwalają umieścić tego taksonu wśród Phthiraptera, ale wręcz jednoznacznie przeczą jego przynależności do owadów! Najwyraźniej autora w ogóle nie zastanowiły takie rzeczy jak trzy pary żuwaczek (!!!) czy grzebykowate szczeciny (z jednego pnia odchodzi kilka nitek prostopadłych do niego, co dobrze widać na mikrofotografiach towarzyszących opisowi). Co ciekawe, Kumar pisze, że "obecność grzebykowatych szczecin (...) jest prymitywną cechą Amblycera" i w tym miejscu powołuje się na pracę Bredforda z roku 1932. Problem w tym, że grzebykowate szczeciny o takiej budowie w ogóle nie występują u żadnych wszy, a Bredford w 1932 roku nie opublikował żadnej pracy... Co więcej, okaz jest dwa razy mniejszy od najmniejszej znanej wszy, a głowa i tułów są ewidentnie zlane... Porównując "rekonstrukcję" Kumara ze zdjęciem okazu trudno się dopatrzeć podobieństw, to bardziej fantazja niż rekonstrukcja. Dalgleish et al. (2006) nie pozostawiają suchej nitki na Kumarze i identyfikują jego okaz jako roztocza z podrzędu Prostigmata, zbyt zniszczonego, by powiedzieć o nim coś więcej, ale omalże na pewno współczesnego. Z kolei Anopluropsis khatamaensis przedstawiony na zdjęciu w pracy Kumar & Kumar (2001) już na pierwszy rzut oka kojarzy się z mechowcami i doprawdy bujnej trzeba wyobraźni, żeby zobaczyć w nim coś podobnego do wszy. Ten fakt został zresztą wspomniany przez Grimaldiego i Engela (2005) przy okazji dyskusji nad filogenezą Phthiraptera. Okaz Kumarów znów jest mikroskopijny (zaledwie 0,6 mm) i w "rekonstrukcji" autorzy narysowali mu pięknie podzielony tułów, podczas gdy u wszystkich znanych wszy segmenty tułowiowe są zlane i granic pomiędzy nimi nie widać.

            Czas rozprawić się z Sarodectes vranskyi. Ta niezwykła skamieniałość ma 18,5 mm długości, co jest bardzo nietypową wielkością jak na przedstawiciela Phthiraptera. Ogólna morfologia jednak istotnie budzi skojarzenia z wszami, choć z głowy tego tajemniczego stwora sterczą na boki bardzo dziwne struktury, których homologia pozostaje niewyjaśniona. Do tego, że może być to coś w okolicach Phthiraptera, autorzy doszli na podstawie selekcji negatywnej, dyskutując po kolei cechy nie pozwalające na klasyfikację tego okazu w jakimkolwiek innym rzędzie owadów. Nie jest to niestety zbyt mocna podstawa, na dodatek znowu trzeba brać pod uwagę być może nieco zbyt wybujałą wyobraźnię skądinąd poważnego paleontologa z dużym dorobkiem, jakim jest Rasnitsyn. W opisie oryginalnym autorzy (tj. Rasnitsyn i Zherikhin) dużą wagę przywiązują do struktur zidentyfikowanych przez nich jako żuwaczki. Jednak w cytowanej przez Dalgleisha et al. (2006) prywatnej korespondencji Rasnitsyn wyjaśnia, że tak naprawdę to nie są takie typowe żuwaczki, a w dodatku są słabo widoczne. Jednak według niego owad musi mieć żuwaczki, więc te struktury akurat wydają się być dobrym kandydatem do tej roli. Natomiast Engel, który miał okazję przestudiować ten okaz, znowuż w korespondenci cytowanej przez autorów omawianej krytyki, wyjaśnia, że on w ogóle żadnych żuwaczek się tam nie dopatrzył... Co ciekawe, Rasnitsyn i Zherikhin (1999) opisują te "żuwaczki" jako położone w tylnej części spodniej strony głowy, co ma ten takson odróżniać od współczesnych wszy. W rzeczywistości, fakt ten w równym stopniu odróżnia ten okaz od jakichkolwiek wszy, co wszystkie dyskutowane przez autorów cechy odróżniają go od innych rzędów owadów. Okaz ten nie posiada żadnej jednoznacznej cechy pozwalającej na klasyfikację w obrębie Phthiraptera, przynajmniej nie w takim kształcie, w jakim ten rząd jest definiowany obecnie, jego pozycja systematyczna pozostaje niewyjaśniona.

            Tym samym pozostała tylko jedna znana skamieniałość, którą można przypisać (i to bezproblemowo) do Phthiraptera - Megamenopon rasnitsyni. Łatwość i pewność identyfikacji wynika z bardzo dobrego stanu, w jakim zachowany jest okaz oraz dużego podobieństwa do współczesnego kompleksu wszołów z takich rodzajów jak Austromenopon czy Holomenopon.

 

Literatura

 

Dalgleish, R.C., Palma, R.L., Price, R.D., Smith, V.S. 2006. Fossil lice (Insecta: Phthiraptera) reconsidered. Syst. Ent., 31(4): 648-651.

 

Grimaldi D., Engel M.S., 2005. The Evolution of the Insects. Cambridge University Press, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Saõ Paulo.

 

Klausnitzer, B. 2003. Käferlarven (Insecta: Coleoptera) in Baltischem Bernstein - Möglichkeiten und Grenzen der Bestimmung. Ent. Abhandl., 62(1): 103-108.

 

Kumar, P. 2004. Antiquity of Phthiraptera: fossil evidence. J. Palaeont. Soc. India, 49: 159-168.

 

Kumar, P., Kumar, P. 1999. Insect remains from Upper Triassic sediments of Satpura Basin, India. Current Science, 76: 1539-1541.

 

Kumar, P., Kumar, P. 2001. Phthirapteran insect and larval Acanthocephala from the Late Triassic sediments of the Satpura basin, India. J. Palaeont. Soc. India, 46: 141-146.

 

Rasnitsyn, A.P., Zherikhin, V.V. 1999. First fossil chewing louse from the Lower Cretaceous of Baissa, Transbaikalia (Insecta, Pediculida, Phthiriaptera, [sic] Saurodectidae fam. n. Rus. Ent. J., 8: 253-255.

 

Voigt, E. 1952. Ein Haareinschluß mit Phthirapteren – Eiern im Bernstein. Mitteil. Geolog. Staatsinst. Hamburg, 21: 59-74.

 

Wappler, T., Smith, V.S., Dalgleish, R.C. 2004. Scratching an ancient itch: an Eocene bird louse fossil. Proc. Royal Soc. London B (Suppl.), 271: 255-258.

 

 

 

maj 2007

 

 
Wstęp
I - Synapomorfy
II - Endopterygota
III - Meruidae
IV - Scarabaeoidae
V - Kolory strukturalne
   
VI - Wszy
VII - Barwy pigm.
VIII - Hydrophiloidea
IX -Leiodidae
XV - Kod taksonomii

 

Tutoriale:
XVI - Rysowanie transparentnych aparatów kopulacyjnych
       
           
Klucze:
Obrazkowy klucz do polskich gatunków Platycerus (Lucanidae) PDF
Obrazkowy klucz do polskich gatunków Lagria (Tenebrionidae) PDF
Obrazkowy klucz do polskich gatunków Geotrupidae PDF
IV - Obrazkowy klucz do polskich gatunków Silphinae PDF
V - Obrazkowy klucz do polskich gatunków Staphylinus PDF
           
Chemia:
X - Część I. Geadephaga
XI - Część II. Hydradephaga - Histeroidea
XII - Część III. Staphylinoidea
XIII - Część IV. Scarabaeoidea- Tenebrionoidea
XIV - Część V. Chrysomeloidea
           
Gdzie zbierać chrząszcze: I - Kultowe miejscówki: Włocławek PDF        

 


entomo @ 2001-2024 https://entomo.pl